2033 Türkiye Eğitim Politikaları Strateji Belgesi
BİR BAKIŞTA: TÜRKİYE’DE BİLGİSAYAR (BİLİMİ) EĞİTİMİ
Türkiye’de bilgisayar eğitimi ve öğretmen yetiştirme sürecine yönelik tarihçeyi kaleme aldığı yazısında Özden (2014) Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) bünyesinde bilgisayar eğitimlerinin 1980’li yıllarda Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) kapsamında formatör öğretmen eğitimi kursları ile başladığı ifade etmiştir. Özden, BDE formatör öğretmen eğitimi kursunun genel amacını “okullarda bilgisayar laboratuvarlarının düzenli ve verimli bir şekilde işletilmesi, diğer öğretmenlerin eğitimde bilgisayar kullanımı konusunda yetiştirilmeleri ve okulun bilgisayar hizmetlerinin yürütülmesi için gerekli bilgi, beceri ve tutumlara sahip formatör öğretmenleri yetiştirmektir” olarak ifade etmiştir (s. 3). Millî Eğitim Bakanlığının 1993 yılında yayınladığı “Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Örgün ve Yaygın Eğitim Kurumlarında Bilgisayar Laboratuvarlarının Düzenlenmesi ve İşletilmesi ile Bilgisayar ve Bilgisayar Koordinatör Öğretmenlerinin Görevleri Hakkında Yönerge”si (MEB, 1993) doğrultusunda bilgisayar öğretmeni istihdamı kararlaştırılmış ve 1994 yılında Fen Bilimleri Eğitimi Bölümü bünyesinde Bilgisayar Öğretmenliği anabilim dalı öğrenci kabulüne başlamıştır. Yükseköğretim Kurulunun (YÖK) 1997 tarihli kararı ile 1998-1999 akademik yılından itibaren Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü adıyla günümüze kadar devam etmiştir. ÖSYM’nin 2021 yılı tercih kılavuzuna göre 14 üniversitedeki Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği programları için 389 kontenjan açılmış ve 344 öğrenci yerleşmiştir. Lisans programı en son 2018 yılında YÖK’ün Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları çalışması ile güncellenmiştir.
Millî Eğitim Bakanlığı, eğitimde bilgisayarların kullanımına, 1984 yılında Bilgisayar Destekli Eğitim projesi ile başlamıştır (MEB, 2003). 1985-1986 eğitim öğretim yılında 1100 bilgisayar temini ile birlikte öğretmenlere hizmet içi eğitim verilmiştir. 1987-1988 eğitim öğretim yılı ile birlikte ortaokul seviyesinde müfredata bilgisayar dersi eklenmiştir. 1990 yılında Dünya Bankası ile imzalanan Millî Eğitimi Geliştirme Projesiyle (Dünya Bankası, 2000) birlikte bilgisayar eğitimini de yaygınlaştırmak için 53 bilgisayar deneme okulu ve 182 bilgisayar laboratuvarı kurulmuştur (MEB, 2003). 1993 yılında 20 saat bilgisayar eğitimi ve 10 saat bilgisayar destekli eğitim ve 10 saat serbest kullanım politikası kabul görmüştür (Durdu, 2012). 1998 yılında ilköğretim 4. ve 5. sınıfta haftada ikişer saat olmak üzere bilgisayar dersleri yer almıştır. 2007 yılında TTKB kararı ile dersin adı Bilişim Teknolojileri olarak değiştirilmiş ve 1., 2. ve 3. sınıflar için haftada bir saat, 4. ve 5. sınıflar için iki saat, 6., 7. ve 8. sınıflar için de bir saat olarak belirlenmiştir (Seferoğlu, 2007). 2012 yılında zorunlu eğitimin 12 yıla çıkartılması ve 4+4+4 olarak bilinen sisteme geçilmesiyle birlikte (MEB, 2012) dersin adı Bilişim Teknolojileri ve Yazılım olarak değiştirilmiş ve ortaokul kademesinde iki saatlik seçmeli ders olarak tanımlanmıştır. 2018 yılından bugüne Bilişim Teknolojileri ve Yazılım dersi ilköğretim düzeyinde 1-4. Sınıflarda serbest zaman etkinliği olarak yer almaktadır ve sınıf öğretmenleri de bu dersi yürütebilirler. Ortaokul düzeyinde ise 5. ve 6. Sınıflar için Bilişim Teknolojileri ve Yazılım dersi ikişer saat zorunlu ders olarak okutulmaktadır. 7 ve 8. sınıflar için seçmeli ders olarak yer alan Bilişim Teknolojileri ve Yazılım dersi Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 22/11/2021 tarihli kararı ile derse haftalık çizelgeden çıkartılmıştır. Ortaöğretim düzeyinde lise programına göre değişiklik göstermektir. Fen Liselerinde 9. ve 10. Sınıfta 2’şer saat zorunlu olan Bilişim, diğer liselerde seçmeli ders olarak yer almaktadır.
İlkokul ve ortaokul düzeyinde konular bilişim teknolojileri, etik ve güvenlik, iletişim, araştırma ve iş birliği, ürün oluşturma, problem çözme ve programlama olarak listelenmiştir. Lise düzeyinde iki kur olarak tanımlanan müfredat 1. kurda etik, güvenlik ve toplum, problem çözme ve algoritmalar ve programlama, 2. kurda robot programlama, web tabanlı programlama ve mobil programlama konularıyla kurgulanmıştır.
İlkokul düzeyinde dersin öğrencilere kazandırmayı hedeflediği kazanımlar, bilgisayarca düşünme, mantıksal sorgulama, problem çözme ve algoritma tasarlama olarak ifade edilmiştir (MEB, 2018). İlkokul düzeyinde temel bilgi ve iletişim teknolojileri farkındalığı ve araştırma, tasarlama ve üretim becerileri odaklanılmıştır. Ortaokul düzeyinde ise dijital vatandaşlık, etik değerler, gizlilik ve güvenlik gibi konuların yanı sıra ve günlük yaşantıda kullanılan kelime işlemci, sunu vb. programları ile bilişim teknolojileri okuryazarlığına odaklanılmıştır. Lise düzeyinde kur 1 kapsamında programlama ve algoritma süreçleri, kur 2 düzeyinde ise fiziksel programlama (robot programlama) ile birlikte blok tabanlı, metin tabanlı, web tabanlı ve mobil programlama detaylandırılmaktadır. Bir bütün olarak ele alınırsa ilkokulda farkındalık basamağı ile başlayan öğretim süreci lise düzeyinde daha teknik ve ürüne yönelik bilgi ve becerilerle devam etmektedir.
Uluslararası düzeyde ISTE Standartları günümüz öğrencilerinin gelişimleri için 7 başlık altında bilgi ve becerileri tanımlamıştır. Ana vizyonu öğrenmenin öğrenci odaklı bir süreç olmasına yönelik olarak tanımlanan ISTE Standartları; öğrencilerin öğrenme süreçlerinde sorumluluk almalarını, dijital vatandaşlığı, bilgi üretimini, yaratıcılığı ve üretimi, bilgisayarca düşünmeyi, iletişimi ve iş birliğini öne çıkarmaktadır. Büyük oranda ulusal yetkinliklerle örtüşen başlıklar olduğu gibi, üzerinde durulması gereken başlıklar da vardır. Bilgisayar eğitimi alanında yine sıkça atıfta bulunulan diğer bir standartlar dokümanı Computer Science Teachers Association (CSTA, 2017) tarafından üretilmiştir. K-12 seviyesi için tanımlanan standartlar daha ağırlıklı olarak teknik bir bakış açısıyla ele alınmakla birlikte, bilgisayarca düşünmeye, problem çözme, iş birliği ve iletişim yetkinliklerine de yer vermektedir. Sonuç olarak, bilgisayar (bilimi) eğitimi açısından öğrenciler ve öğretmenler için uluslararası ve ulusal düzeyde bilgi ve beceriler mevcuttur. Kültürel boyutları olmakla birlikte günümüz dijital dünyasının vazgeçilmez iletişim ve üretim araçları hakkında temel bilgi ve becerilere sahip olmanın yanı sıra, öğrencilerin iletişim, iş birliği, yaratıcı ve eleştirel düşünme, problem çözme, tasarım ve üretim becerileri gibi yetkinliklere de sahip olmaları beklenilmektedir. Eğitim öğretim müfredatlarının da güncelliğini koruyabilmeleri amacıyla bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip ederek düzenli olarak yenilenmeleri gerekmektedir. Bunun yanı sıra, bilgisayar (bilimi) eğitimi için öğretmen yetiştirme politikalarının ve pedagojinin yeniden ele alınması gerektiği açıktır. Bilgisayar teknolojileri geleceğin dijital toplumunu oluşturmada ve sağlayacağı ekonomik katkılarla teknolojik dönüşümün öncüsü olabilir. Bu bağlamda bilgisayar (bilimi) eğitimine yönelik kurumsal yaklaşımın değişim göstermesi ve bu yönde atımların atılması gerektiği düşünülmektedir. Bu adımlar aynı zamanda eğitimde fırsat eşitliğini de kapsayacak şekilde gerçekleştirilebilir.
Kaynaklar:
1. CSTA. (2017). CSTA K–12 CS Standards.
https://www.csteachers.org/Page/standards
2. Durdu, L. (2012). Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi: Dünü, Bugünü ve Geleceği. International Computer Education and Instructional Technologies Symposium 2012. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
3. Dünya Bankası. (2000). Implementation completion report: Turkey national education development project.
https://documents1.worldbank.org/curated/en/915311468319151339/text/multipage.txt
4. ISTE. (2017). ISTE standards for students.
https://www.iste.org/standards/istestandards-for-students
5. MEB. (1993). Tebliğler dergisi (2378).
http://tebligler.meb.gov.tr/index.php/tuemsayilar/finish/57-1993/430-2378-mart-1993
6. MEB. (2003). Eğitim teknolojileri etkinlikler 2002. 4. Akşam Sanat Okulu Matbaası.
7. MEB. (2012). 12 yıllık zorunlu eğitim: Sorular – cevaplar. https://www.meb.gov.tr/duyurular/duyurular2012/12Yil_Soru_Cevaplar.pdf
8. MEB. (2018). Bilişim Teknolojileri ve yazılım dersi öğretim programı.
http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=407
9. ÖSYM (2021). Yükseköğretim programları ve kontenjanları kılavuzu.
10. Özden, M. Y. (2014). Bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi bölümlerinin kuruluşu? https://myozden.blogspot.com/2014/04/bilgisayar-ve-ogretimteknolojileri.html
11. Seferoğlu, S. S. (2007). İlköğretim bilgisayar dersi öğretim programı: Eleştirel bir bakış ve uygulamada yaşanan sorunlar. Eurasian Journal of Educational Research, 29, 99-111.
M. Yaşar Özden
M. Yaşar Özden akademik çalışmalarının yanı sıra, 1980’lerin sonundan itibaren öğretmenlerin teknolojiyi sınıf ortamlarında kullanmasına yönelik olarak gerçekleştirilen öğretmen eğitimlerinde hem eğitici ve hem de yönetici olarak görev yapmıştır. 1996-1998 yılları arasında gerçekleştirilen “Milli Eğitimi Geliştirme Projesinde” Yürütme kurulu üyesi olarak çalışan Dr. Özden aynı proje çerçevesinde Eğitim Fakültelerinin yeniden yapılanması sırasında ilk olarak Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde kurulan Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümünün (BÖTE) kurucu başkanlığını yapmıştır. Bu proje çerçevesinde yeni kurulacak olan BÖTE bölümlerine bu bölümlerin öğretim programlarını tanıtmak amacıyla değişik üniversitelerden katılan ve daha sonra BÖTE bölümlerinde öğretim üyesi olan akademisyenler için harmanlanmış öğretim ortamlarında (Yüzyüze-Internet üzerinden) IDE_AS (Internete Dayalı Eğitim Asenkron-Senkron) programını 6 ders, iki dönem olarak kurgulamış ve projeyi yönetmiştir. Dr. Özden, 2005-2007 yılları arasında Emniyet Genel Müdürülüğü ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin katılımıyla gerçekleştirilen harmanlanmış öğrenme ortamlarının ilk örneklerinden “E-Öğrenme Portal” Projesinde yürütücü olarak görev yapmıştır. Halen Öğretmen Eğitimi, Uzaktan Eğitim, İnternet Ortamında Multimedya Uygulamaları, WEB Tasarımı, WEB Programlama ve Mobil Uygulama geliştirme konularında ders vermekte ve çalışmaktadır. Dr. Özden'in uluslararası indeksler tarafından taranan dergilerde birçok yayını bulunmaktadır ve bugüne kadar bu yayınlara çok sayıda atıf yapılmaktadır. Dr. Özden, teknolojiyi müfredatla ilişkilendirmede en önemli noktanın Alan Bilgisi ve Pedagojik Formasyon kadar Teknolojik Formasyon olduğunu savunmaktadır. Ayrıca 21. yüzyıl becerilerinin ve algoritmik ve bilgisayaraca düşünme becerilerinin yeni nesilleri yetiştirmedeki önemini vurgulamaktadır.